25.08.2016 tarih ve 29812 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 6740 sayılı Kanun’un 1 inci maddesiyle, 4632 sayılı Kanuna eklenen Ek 2. Madde ile çalışanlar için kamuoyunda zorunlu bireysel emeklilik (zorunlu BES) olarak ifade edilen, “çalışanların otomatik olarak bir emeklilik planına dahil edilmesi” sistemi getirilmiş; yürürlük tarihi de 01.01.2017 olarak belirlenmiştir.
Bu kapsamda hem kamu kesimi hem de özel sektör işverenlerinin yerine getirmesi gereken yükümlülükler bulunmaktadır.
İlgili yasal düzenlemeye göre, uygulamanın kapsama alacağı işyerleri Bakanlar Kurulu Kararı ile tespit edilecektir. Ancak henüz yayımlanmış bir Bakanlar Kurulu Kararı bulunmamaktadır. 26 Kasım 2016 tarihli Resmi Gazete’de, konuya ilişkin “Bireysel Emeklilik Sistemine Otomatik Katılım ile İlgili 2016/26 Sayılı Başbakanlık Genelgesi” yayımlanmış; genelgede de kapsama alınacak işyerlerine Bakanlar Kurulu tarafından karar verileceği belirtilmiştir.
Bu yazımızda, yasal düzenleme ve Başbakanlık Genelgesi doğrultusunda, işverenlerin zorunlu BES uygulaması ile ilgili yapması gerekenler, sisteme dahil olacak çalışanlar ve uygulamaya yönelik bazı soruların cevaplandırılması amaçlanmaktadır.
1- Sisteme dahil edilecek çalışanlar:
- Türk vatandaşı olan ya da Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun 28. Maddesi kapsamında olan (Doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler ve üçüncü dereceye kadar olan altsoyları yani mavi kart sahibi olanlar),
- sistemin yürürlüğe girdiği tarih itibari ile 45 yaşını doldurmamış tüm çalışanlar ile çalışmaya başlayacak olanlar zorunlu BES kapsamına alınacaktır. Emekli çalışanlar 45 yaşın altında ise sisteme dahil edilecektir.
5510 sayılı Kanun kapsamında 4/a’ lı( hizmet akdi ile çalışanlar) ve 4/c’ li ( kamu çalışanı) olanlar plana dahil olmak zorundadır.
2- İşverenin yükümlülükleri:
- Bir emeklilik şirketi ile anlaşma: Hizmet akdi ile sigortalı çalıştıran işveren öncelikle çalışanları adına, bir emeklilik şirketi ile sözleşme yapmakla yükümlüdür. Sözleşme Hazine Müsteşarlığı tarafından yetkilendirilmiş bir emeklilik şirketi ile yapılabilir. İşverenle şirket arasında tarafların yükümlülüklerini detaylandıran bir sözleşme imzalanacaktır.
- Fon Seçimi: İşveren, sisteme giriş esnasında çalışandan faizli/faizsiz fon tercihini alır, tercihte bulunmayan çalışanları için söz konusu tercihi yapar.
- Katkı Payını Ödemek: İşveren, katkı payını çalışanın ücretinden kesip emeklilik şirketine aktarmakla yükümlüdür.
Yükümlülüklere Uymamanın Cezası: İşverenin zorunlu BES kapsamındaki yükümlülüklere uymaması halinde, her bir ihlal için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 100 (yüz) Türk Lirası idari para cezası uygulanacaktır.
3- Katkı payı miktarı nasıl hesaplanacak?
Çalışan katkı payı, çalışanın 5510 sayılı Kanunun 80 inci maddesi çerçevesinde belirlenen prime esas kazancının yüzde üçüne karşılık gelen tutardır. Bu oranı iki katına kadar artırmaya, yüzde bire kadar azaltmaya veya katkı payına maktu limit getirmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir.
Çalışan, otomatik katılıma ilişkin emeklilik sözleşmesinde belirlenen tutardan daha yüksek bir tutarda kesinti yapılmasını işverenden talep edebilir.
4- Katkı payının ödenmemesi veya geç ödenmesi:
Katkı payı tutarı , en geç çalışanın ücretinin ödeme gününü takip eden iş günü, işveren tarafından şirkete aktarılır.
İşveren emeklilik şirketine katkı payını aktarmaz veya geç aktarırsa, çalışanın bu nedenle birikiminde oluşan parasal kayıptan sorumlu olacaktır.
5- Çalışanın sistemden ayrılması:
Katkı payının hesaba intikali ile otomatik katılım yürürlüğe girmiş olacaktır. Çalışan, emeklilik planına dahil olduğunun kendisine bildirilmesinden itibaren iki ay içinde cayma hakkını kullanabilir. Çalışan ilk 2 ay olan cayma süresinde ve sonrasındaki herhangi bir anda sistemden ayrılma hakkını kullanabilir. Cayma halinde, ödenen katkı payları, varsa hesabında bulunan yatırım gelirleri ile birlikte on iş günü içinde çalışana iade edilir. Cayma süresi içinde, katkı paylarının değer kaybetmeme garantisi vardır.
6- İşveren katkı paylarını çalışan ücretinden kesmek yerine kendisi ödeyebilir mi?
İşveren katkı payını kendisi ödeyemez. İşçinin sisteme dahil edilmesi ve prime esas kazanç üzerinden kesinti yapılması gerekir.
7-Çalışanın işyerinin değişmesi:
Zorunlu BES kapsamında bir emeklilik sözleşmesi bulunan çalışanın işyerinin değişmesi halinde, yeni işyerinde bu kapsamda bir emeklilik planı var ise çalışanın birikimi ve sistemde kazandığı emekliliğe esas süresi yeni işyerindeki emeklilik sözleşmesine aktarılır. Yeni işyerinde emeklilik planının bulunmaması halinde çalışan, talep ederse önceki işyerinde düzenlenmiş sözleşme kapsamında katkı payı ödemeye devam edebilir, talep etmezse emeklilik sözleşmesi sonlandırılır. Çalışan bu yöndeki talebini, işyeri değişikliğini izleyen ayın sonuna kadar şirkete bildirmek zorundadır.
8- Sisteme giriş çıkış masrafları:
Emeklilik şirketleri fon işletim gideri kesintisi dışında hiçbir kesinti yapamaz.
9- İşverenin iflası halinde katkı payının durumu:
Çalışan katkı payları, işçi alacağıdır. Bu nedenle işverenin iflası halinde, imtiyazlı alacak olarak değerlendirilir. ( İİK 206.md)
10- Devlet katkısı:
Devlet %25 oranında katkıda bulunacaktır. Ayrıca cayma hakkının kullanılmaması halinde sisteme girişte bir defaya mahsus olmak üzere 1000( bin) Lira ek katkı yapacaktır.
3 yılını doldurmadan sistemden ayrılan çalışana devlet katkısından ödeme yapılmaz.
3-6 yıl arasında sistemde kalan çalışan devlet katkısının %15 ine
6-10 yıl arasında kalan % 35’ ine
En az 10 yıl sistemde kalıp emekli olmadan ayrılan %60’ ına
Emekli olarak ayrılan devlet katkısının %100 üne hak kazanır.
11- Emeklilik Hakkı:
Sistemde en az 10 yıl bulunan ve 56 yaşını tamamlayan çalışanlar emeklilik hakkı kazanır.
Av. Esma Gülbenk