Gerek ihale konusu işlerden dolayı alınmış kesin teminatın iadesine, gerekse özel bina inşaatlarından dolayı yapı kullanma izin belgesinin verilmesine ilişkin usul ve esaslar Sosyal Güvenlik Kurumu Prim Ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi Ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmelik ile 2011/13 sayılı Genelgede açıklanmıştır. Bahse konu mevzuat uyarınca gerek ihale konusu işlerden dolayı teminat iade yazılarının, gerekse özel bina inşaatlarından dolayı ilişiksizlik belgelerinin alınabilmesi için,

1-Cari aya ilişkin borçlar da dahil olmak üzere Kuruma borçlarının bulunmaması,

2-Yeterli işçiliğin bildirilmiş olması veya yeterli işçiliğin bildirilmemiş olduğu durumlarda eksik işçilikten kaynaklanan prim borçlarının ödenmiş olması

Gerekmektedir.

Hal böyle olmakla birlikte uygulamada, Kuruma borcu bulunmayan ve yeterli işçilik bildiriminde bulunmuş ya da yeterli işçilik bildiriminde bulunmamış olmakla birlikte fark işçilikten kaynaklanan prim borçlarını ödemiş olan işverenlere teminat iade yazısının veya ilişiksizlik belgesinin verilmesinden önce sigortalılar veya üçüncü kişiler tarafından kayıt dışı sigortalı çalıştırıldığı yönünde ihbarda bulunulduğu veya şikayet dilekçesi verildiği durumlarda, bu ihbar/şikayet dilekçelerine konu incelemeler tamamlanmadan önce ilişiksizlik belgesinin verilip verilemeyeceği hususunda tereddütler yaşandığından bu günkü yazımızda bu konuya yer verilmiştir.

İkincil mevzuat bu konuda ne diyor?

Hakediş Yönetmeliğinin “Kesin Teminatın İadesi” başlıklı 7 nci maddesinin üçüncü fıkrasında, “Ünitece, ihale konusu işle ilgili olarak yapılacak araştırma işlemi sonucunda, yeterli işçilik bildirilmiş olduğunun ve işi üstlenenin ihale konusu işle ilgili olarak Kuruma borçlarının bulunmadığının anlaşılması halinde, ilişiksizlik belgesi düzenlenir.”

2011/13 sayılı Genelgede ise

“… yapı sahiplerince Kurumumuza borçlarının bulunmadığına dair bir belgenin verilmesinin istenilmesi halinde, yalnızca bu bina inşaatı işyerinden dolayı Kurumumuza sigorta primi, işsizlik sigortası primi, sosyal güvenlik destek primi, idari para cezası, Kuruma yeterli işçiliğin bildirilmemiş olması nedeniyle işin 01/05/2004 tarihinden önce veya sonra bitmiş olup olmadığı üzerinde durulmaksızın Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurunun raporuna istinaden ünitelerimizce tahakkuk ettirilmiş olan prim borcu (idari aşamada kesinleşmemiş olsa bile), eğitime katkı payı, özel işlem vergisi, damga vergisi, tasarrufa teşvik kesintisi ve katkı tutarı, konut edindirme yardımı ve bunlara ilişkin gecikme zammı ve faiz borçlarının olup olmadığına bakılacak ve borçlarının bulunmaması kaydıyla kendilerine veya ihale makamlarına Kurumumuza borçlarının bulunmadığına dair verilecek ilişiksizlik belgesinin mutlaka soğuk damgalı olmasına dikkat edilecektir.”

“İlişiksizlik belgesinin düzenlenebilmesi için, işverenlerin, ihale konusu işle ilgili sigorta primi, işsizlik sigortası primi, idari para cezası, fark işçilik üzerinden hesaplanan prim, damga vergisi, eğitime katkı payı ve özel işlem vergisi ile bunlara ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer fer‟ilerinden oluşan borçların bulunmaması gerekmektedir.”

Şeklinde açıklama yapılmıştır.

İhbar ve şikayet halinde ilişiksizlik belgesi verilmeden önce inceleme yapılmasını gerektiren durumlar neler?

Kayıt dışı sigortalı çalıştırıldığı yönünde bir ihbarda bulunulduğu veya şikayet dilekçesi ile Kuruma başvurulduğu durumlarda, ilişiksizlik belgesinin hangi durumlarda inceleme tamamlandıktan sonra verileceği 2011/13 sayılı Genelgede açıklanmıştır.

Bu bağlamda,

1- Ruhsata tabi olmayan ve maliyet hesabı yapılamayan bina tadilat, tamirat, tesisat ve benzeri işlerden dolayı, (Genelgenin 6.8 başlıklı bölümü)

2-Defter tutma yükümlülüğü olmayan işverenler tarafından yaptırıldığı Kurumca sonradan tespit edilen ticari, turistik, dinlenme amaçlı ve anahtar teslimi olmayan, tescilsiz veya tescilli olmakla birlikte hiç işçilik bildiriminde bulunulmamış ve 300 m2‟ye kadar olan inşaat işyerlerinden dolayı,(Genelgenin 7.2 başlıklı bölümü)

3- Özel nitelikteki inşaat kapsamına girmeyen ve araştırma işlemi yapılamayan işlerden dolayı (Genelgenin 9.20 başlıklı bölümü)

4- Asgari işçilik oranının belirlenememesi nedeniyle yeterli işçilik bildiriminde bulunulup bulunmadığının tespit edilemediği işlerden dolayı (Genelgenin 9.25 başlıklı bölümü)

Kayıt dışı çalıştırıldığı yönünde bir ihbarda bulunulmuş veya şikayet dilekçesi ile Kuruma başvurulmuş ise ilişiksizlik belgesinin verilmesinden önce Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarınca yapılması gereken incelemenin sonuçlandırılması gerekmektedir.

Genelgede belirtilen durumlar haricinde ihbar veya şikayet halinde ilişiksizlik belgesinin verilmesinden önce incelemenin tamamlanması beklenilmeli mi?

Hakediş Yönetmeliğinin “Kurumun inceleme yetkisi” başlıklı 8 inci maddesinin birinci fıkrasında “Kurumca, ilişiksizlik belgesinin verilmiş olması, işverenin ve varsa alt işverenin Kurum işlemlerinden dolayı ibra edildiği anlamını taşımaz. Kurum, her zaman işverenin ve varsa alt işverenlerin defter ve belgelerini incelemeye ve Kanun hükümlerine göre işlem yapmaya yetkilidir.” şeklinde açıklama yapılmıştır.

Buna göre, işverenin ve varsa alt işverenlerin defter ve belgelerinin her zaman incelenmesi mümkün bulunmakta, başka bir ifade ile ilişiksizlik belgesinin verilmiş olması incelemenin yapılmasına engel bir durum teşkil etmemektedir.

Dolayısıyla ihale konusu iş veya özel bina inşaatı için ilişiksizlik belgesi verilmiş olsa dahi Kurum ihbar veya şikayet dilekçesine istinaden işyeri kayıtlarının ibrazını isteyerek, ihbar veya şikayete konu incelemesini her zaman sonuçlandırabilecektir.

Bu bağlamda, ihbar veya şikayet halinde hangi durumlarda ilişiksizlik belgesi verilmeden incelemelerin sonuçlandırılması gerektiği 2011/13 sayılı Genelgede açıklandığından, bu durumlar dışında işverenin fark işçilikten kaynaklanan prim borçları ile kesinleşmemiş borçlar da dahil olmak üzere Kuruma herhangi bir borcu yoksa, ihbar veya şikayet dilekçesi verilmiş olsa da denetimin sonuçlanması beklenilmeksizin ilişiksizlik belgesinin verilmesi gerektiği düşünülmektedir.

Kaldı ki, ihbar veya şikayet dilekçelerine istinaden yapılan incelemeler sonrasında her zaman ilgililer adına hizmet kazandırılması gibi bir durumun sözkonusu olmadığı veya yapılacak incelemelerin ardından ne kadarlık bir hizmet kazandırılacağı, haliyle ne kadarlık bir borçla karşılaşılacağı da önceden bilinemeyeceğinden, bu gibi durumlar dolayısıyla ilişiksizlik belgesinin verilme sürecinde ileride doğabilecek muhtemel bir borcun gerekçe gösterilerek ilgililerden teminat mektubu istenilmesinin de doğru bir yaklaşım olmayacağı değerlendirilmektedir.

Gülbenk Müşavirlik